I. Tiểu dẫn

- Ơ-nít Hê-minh-uê (1899 - 1961) là nhà văn Mỹ đã có công đóng góp trong việc đổi mới lối viết truyện, tiểu thuyết của nhiều thế hệ nhà văn trên thế giới. Ông được trao giải thưởng Nô-ben văn học năm 1954.

- Tác phẩm tiêu biểu: Mặt trời vẫn mọc (1926), Giã từ vũ khí (1929), Chuông nguyện hồn ai (1940)…

- Ông già và biển cả (1952) là kết tinh tiêu biểu của những nét mới mẻ trong truyện của Hê-minh-uê. Đoạn trích (SGK) là phần cuối truyện.

II. Văn bản (SGK)

1. Hình ảnh những vòng lượn của con cá kiếm

- Đoạn trích bao gồm hai hình tượng là ông lão và con cá kiếm, cả hai mang vẻ đẹp song song tương đồng trong một tình huống căng thẳng đối lập.

- Con cá kiếm mắc câu bắt đầu những vòng lượn "vòng tròn rất lớn”, "con cá đã quay tròn". Nhưng con cá vẫn chậm rãi lượn vòng, những vòng lượn được nhắc lại rất nhiều lần, báo hiệu cuộc chiến giữa hai bên. Con cá đang bắt đầu "dàn thế trận” bao vây ông lão, gợi ra được vẻ đẹp hùng dũng, ngoan cường của con cá trong cuộc chiến đấu.

- Ông lão ở trong hoàn cảnh đơn độc giữa sự bủa vây của con cá, tuy "mệt thấu xương", "hoa mắt" nhưng ông vẫn sẵn sàng đón nhận một cuộc chiến không cân sức, vừa thông cảm, kiên nhẫn với con cá vừa phải khuất phục nó.

2. Cảm nhận về con cá kiếm

- Cuộc chiến đấu đã tới chặng cuối hết sức căng thẳng nhưng rất đẹp. Hai đối thủ đều dốc sức tấn công và dốc sức chống trả. Cảm thấy chóng mặt và choáng váng nhưng ông lão vẫn ngoan cường "Ta không thể tự chơi xỏ mình và chết trước một con cá như thế này được”. Ông lão cảm thấy "một cú quật đột ngột và cú nảy mạnh ở sợi dây mà lão đang níu bằng cả hai cánh tay". Lão hiểu con cá cũng đang ngoan cường chống trả. Lão biết con cá sẽ nhảy lên, lão mong cho điều đó đừng xảy ra "Đừng nhảy, cá", lão nói, "đừng nhảy" nhưng lão cũng hiểu "những cú nhảy để nó hít thở không khí", ông lão nương vào gió chờ "lượt tới nó lượn ra, ta sẽ nghỉ". "Đến vòng thứ ba, lão lần đầu tiên thấy con cá". Lão không thể tin nổi độ dài của nó "Không, nó không thể lớn như thế được".

- Những vòng lượn của con cá hẹp dần, nó đã yếu đi nhưng vẫn chưa khuất phục. Lão nghĩ "Tao chưa bao giờ thấy bất kì ai hùng dũng, duyên dáng, bình tĩnh, cao thượng như mày". Ông lão cũng đã rất mệt, có thể sụp xuống bất kì khi nào. Nhưng ông lão luôn tự nhủ mình sẽ cố thêm lần nữa. Dồn hết mọi đau đớn và những gì còn lại của sức lực và lòng kiêu hãnh để đương đầu với cơn hấp hối của con cá. Ông lão nhấc cao ngọn lao phóng xuống sườn con cá "cảm thấy mũi sắt cắm phập vào, lão tì người lên ấn sâu dồn hết trọng lực lên cán dao". Đây là đòn quyết định cuối cùng để tiêu diệt con cá dù ông rất tiếc khi phải giết nó.

3. Mối liên hệ giữa ông lão và con cá kiếm

- Chi tiết chứng tỏ cảm nhận khác lạ về mối liên hệ giữa ông lão và con cá kiếm:

"Khi ấy con cá, mang cái chết trong mình, sực tỉnh phóng vút lên khỏi mặt nước phô hết tầm vóc khổng lồ, vẻ đẹp và sức lực của nó". Cái chết của con cá bộc lộ vẻ đẹp kiêu dũng hiếm thấy.

- Cả ông lão và con cá đều là kì phùng địch thủ, họ xứng đáng là đối thủ của nhau.

4. So sánh hình ảnh con cá kiếm trước và sau ông lão chiếm được nó

Nhà văn miêu tả vẻ đẹp của con cá nhằm đề cao vẻ đẹp của con người. Đối tượng bị chinh phục càng cao cả, càng đẹp đẽ thì vẻ đẹp của người chinh phục càng được tôn vinh. Cuộc đấu tranh gian nan với biết bao thử thách đã tôn vinh vẻ đẹp của người lao động, giản dị và ngoan cường, thực hiện bằng được ước mơ của mình.