I. Tiểu dẫn

- Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943, tại Phong Hòa, Phong Điền, Thừa Thiên – Huế trong một gia đình trí thức, giàu truyền thống yêu nước.

- Năm 1953, ông ra Bắc học tập và đến năm 1964, quay lại tham gia chiến đấu và hoạt động văn nghệ ở miền Nam cho đến ngày giải phóng.

- Ông từng giữ các chức vụ Tổng thư kí Hội Nhà văn Việt Nam khóa V, Bộ trưởng bộ Văn hóa – Thông tin, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban tư tưởng – Văn hóa Trung ương.

- Tác phẩm tiêu biểu: Đất ngoại ô (thơ, 1972), Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974), Thơ Nguyễn Khoa Điềm (tuyển chọn, 1990)…

II. Văn bản (SGK)

- Bài thơ được trích từ chương V của trường ca Mặt đường khát vọng; sáng tác năm 1971 tại chiến khu Trị - Thiên.

- Bố cục văn bản chia làm hai phần

- Phần 1 gồm 42 câu đầu, đất nước được cảm nhận từ nhiều phương diện lịch sử văn hoá dân tộc, chiều sâu của không gian, chiều dài của thời gian.

- Phần 2 gồm 47 câu cuối, tư tưởng cốt lõi, cảm nhận về đất nước là đất nước của Nhân dân.

- Đất nước được cảm nhận trên nhiều bình diện

+ Đất nước được cảm nhận thông qua những điều rất bình thường, gần gũi. Đó là những câu chuyện cổ tích mẹ thường hay kể; là miếng trầu của bà, là hạt gao một nắng hai sương...

+ Giọng thơ nhẹ nhàng, mang âm hưởng văn hóa dân gian… phác họa lên một đất nước vừa cụ thể vừa huyền ảo và đã có từ rất lâu đời.

- Ở phương diện lịch sử - văn hoá:

+ Đất nước được cảm nhận gắn liền với nền văn hoá lâu đời của dân tộc như những câu chuyện cổ tích, ca dao; phong tục của người Việt (ăn trầu, bới tóc).

+ Đất nước lớn lên đau thương vất vả cùng với cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, gắn liền với những con người sống ân tình, thủy chung.

- Ở phương diện không gian, thời gian

+ Là không gian hò hẹn của tình yêu; là nơi sinh tồn của cả dân tộc qua bao thế hệ; là không gian rộng lớn tráng lệ hùng vĩ của núi cao, biển cả; là những điều gần gũi, thân quen gắn bó với cuộc sống mỗi người.

+ Đất nước được cảm nhận từ huyền thoại “Lạc Long Quân và Âu Cơ”, truyền thuyết Hùng Vương cho đến hiện tại với những con người không bao giờ quên nguồn cội dân tộc.

- Những cảm nhận về đất nước trên về lịch sử, địa lí, chiều sâu văn hóa

+ Một Đất nước vừa gần gũi, vừa thiêng liêng với nhiều danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử  như hòn Trống Mái, núi Vọng phu, núi Bút, non Nghiên, vịnh Hạ Long....

+ Một Đất nước giàu truyền thống anh hùng, bất khuất, trung hậu.

+ Một Đất nước của ca dao, thần thoại, của những vẻ đẹp tâm hồn.

- Với thể thơ tự do phóng túng nhưng sử dụng sáng tạo chất liệu văn hoá dân gian, văn bản đã thể hiện một cái nhìn mới mẻ về đất nước. Đất nước là sự hội tụ và kết tinh bao công sức và khát vọng của nhân dân, nhân dân là người tạo ra đất nước.