- Tản văn là loại văn xuôi ngắn gọn, hàm súc có cách thể hiện đa dạng (trữ tình, tự sự, nghị luận, miêu tả…) nhưng nhìn chung đều mang tính chất chấm phá, bộc lộ trực tiếp suy nghĩ, cảm xúc của người viết qua các hiện tượng đời sống thường nhật, giàu ý nghĩa xã hội.

- Tùy bút là một thể trong kí, dùng để ghi chép, miêu tả những hình ảnh, sự việc mà người viết quan sát, chứng kiến; đồng thời chú trọng thể hiện cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ của tác giả trước các hiện tượng và vấn đề của đời sống.

- Chất trữ tình trong tản văn, tùy bút là yếu tố được tạo từ vẻ đẹp của cảm xúc, suy nghĩ, vẻ đẹp của thiên nhiên tạo vật để tạo nên rung động thẩm mỹ cho người đọc.

- Cái tôi trong tùy bút, tản văn là yếu tố thể hiện cảm xúc, suy nghĩ riêng của tác giả qua văn bản. Thông thường, có thể nhận biết cái tôi ấy qua các từ nhân xưng ngôi thứ nhất.

- Ngôn ngữ tản văn, tùy bút thường tinh tế, sống động, mang hơi thở đời sống, giàu hình ảnh và chất trữ tình.

- Văn bản Cốm vòng của tác giả Vũ Bằng được tin trong tập tùy bút Miếng ngon Hà Nội (NXB Lao động, 2009) viết về những món ăn thường ngày, bình dị nhưng đậm đà hương vị đất nước, quê hương.

- Nhà văn Vũ Bằng (1913 - 1984) sinh tại Hà Nội, sở trường của ông là viết truyện ngắn, tùy bút, bút kí. Ông nổi tiếng là cây bút trữ tình, tinh tế và giàu chất thơ. Những tác phẩm tiêu biểu gồm: Miếng ngon Hà Nội, Miếng lạ miền Nam, Thương nhớ mười hai…

Chuẩn bị đọc

1. Em đã từng ăn cốm chưa? Hãy chia sẻ cảm nhận của em về mùi vị của cốm?

Em đã từng ăn cốm được gói trong lá sen, hạt cốm dẻo, ngọt dịu, bùi bùi và thơm mùi lúa mới hòa cùng mùi lá sen thoang thoảng.

2. Dựa vào nhan đề, em hãy dự đoán nội dung của văn bản.

Em đoán nội dung của văn bản nói về món cốm làng Vòng nổi tiếng ở Hà Nội.

Trải nghiệm cùng văn bản

1. Chú ý những từ tác giả dùng để miêu tả màu sắc, mùi vị của cốm và hồng.

Những từ tác giả dùng để miêu tả màu sắc, mùi vị của cốm và hồng: màu sắc tương phản, tôn lẫn nhau, cốm có màu sắc giản dị, thanh khiết; hồng có màu sắc chói lọi, vương giả. Mùi vị của cốm thơm mát, ngọt dịu còn vị hồng thì ngọt lừ.

2. Em hình dung thế nào về hình ảnh cô gái làng Vòng gánh cốm đi bán được tác giả miêu tả trong đoạn này?

Hình ảnh cô gái làng Vòng gánh cốm đi bán được tác giả miêu tả trong đoạn là một thôn nữ mộc mạc, ưa nhìn "đầu trùm nón lá".

3. Để làm ra sản phẩm cốm, cần bao nhiêu công đoạn?

Để làm ra sản phẩm cốm, cần trải qua 5 công đoạn:

+ Lúa mới gặt về cần được tuốt lấy thóc.

+ Rang thóc.

+ Xay, giã thóc.

+ Sàng thóc.

+ Hồ cốm (lấy mạ hòa với nước làm thành màu xanh lá cây rồi hồ).

Suy ngẫm và phản hồi

1. Tìm những từ ngữ, hình ảnh thể hiện tình cảm, cảm xúc của tác giả trong các đoạn văn sau:

“Vì thế, ăn miếng cốm cho ra miếng cốm, người ta cũng cần phải tỏ ra một chút gì thanh lịch, cao quý; phải biết tiếc từng hạt rơi, hạt vãi, và nhất là phải ăn từng chút một, lấy ngón tay nhón lấy từng chút một, chứ không được phũ phàng.

Ta vừa nhai nhỏ nhẹ, vừa ngẫm nghĩ đến tinh chất thơm của cốm thoang thoảng mùi lúa đòng đòng, tinh chất ngọt của cốm phiêu phiêu như khí trời trong sạch và ta sẽ thấy rằng ăn một miếng cốm vào miệng là ta nuốt cả hương thơm của những cánh đồng quê của ông cha ta vào lòng. Dịu dàng biết chừng nào! Mà cảm khái nhường bao!”.

Đó là tình cảm, cảm xúc như thế nào?

- Những từ ngữ, hình ảnh thể hiện tình cảm, cảm xúc của tác giả trong các đoạn văn:

+ Khi thưởng thức món cốm, người ta cần phải tỏ ra một chút gì thanh lịch, cao quý.

+ Phải biết tiếc từng hạt rơi, hạt vãi... lấy từng chút một, chứ không được phũ phàng.

+ Vừa nhai nhỏ nhẹ, vừa ngẫm nghĩ đến tinh chất thơm của cốm.

+ Dịu dàng biết chừng nào! Mà cảm khái nhường bao!

- Đó là những tình cảm trân trọng, thấu hiểu về giá trị của cốm, từ đó càng nâng niu, quý trọng từng hạt cốm, món quà quý của đồng quê.

2. Tìm một số chi tiết thể hiện sự hòa quyện giữa cảm xúc, suy nghĩ của tác giả với vẻ đẹp của thiên nhiên, tạo vật trong văn bản và nêu tác dụng của chúng.

- Những chi tiết thể hiện sự hòa quyện giữa cảm xúc, suy nghĩ của tác giả với vẻ đẹp của thiên nhiên:

+ “Cốm nguyên là cái hạt non của "thóc nếp hoa vàng"… xen với mùi cỏ, mùi đất của quê hương làm cho ta nhẹ nhõm và đôi khi phơi phới”.

+ “Ăn một miếng cốm vào miệng là ta nuốt cả hương thơm của những cánh đồng quê của ông cha ta vào lòng. Dịu dàng biết chừng nào! Mà cảm khái nhường bao!”.

- Những chi tiết trên đã giúp người đọc có góc nhìn mới về cốm, không chỉ là món ngon mà còn thể hiện sự tự hào về hương vị quê nhà.

3. Đọc văn bản, em cảm nhận được điều gì về tâm hồn của nhà văn Vũ Bằng?

Tâm hồn của nhà văn rất tinh tế, bay bổng, ông có tình yêu thiên nhiên, quê hương, đất nước sâu nặng, trân trọng những giá trị truyền thống và nâng niu món ăn dân dã, bình dị của người dân Việt Nam.

4. Xác định chủ đề của văn bản. Dựa vào đâu em xác định như vậy?

- Chủ đề của văn bản là tình cảm yêu quý, trân trọng với một món ăn làm từ lúa non ở làng Vòng và tôn vinh nét đẹp văn hóa của Hà Nội.

- Em dựa vào nhan đề và những từ ngữ được sử dụng trong văn bản để xác định.

5. Em hãy chỉ ra một số đặc điểm của tùy bút được thể hiện qua văn bản.

- Tác giả đã ghi chép về những con người và sự việc cụ thể có thực ở làng Vòng, đặc biệt chú trọng đến việc bộc lộ cảm xúc, suy tư của mình về cốm.
– Trong văn bản, tác giả Vũ Bằng đã khơi gợi về giá trị văn hóa và giữ gìn truyền thống tinh thần trong văn hóa ẩm thực của nhân dân ta.

- Tác giả sử dụng lời văn uyển chuyển, linh hoạt.

6. "Ờ mà thật vậy, sao cứ phải là lá sen mới gói được cốm? Mà sao cứ phải là rơm tươi của cây lúa mới đem buộc được gói cốm". Hãy viết từ 3 đến 5 câu trình bày cách lí giải của em về câu hỏi trên?

Cốm là món ăn tinh túy chế biến từ lúa non, khi sử dụng lá sen để gói sẽ làm cho món ăn trở nên thơm và ngon hơn các loại lá khác. Rơm và lá sen là những loài cây trồng gần gũi với những người nông dân nên sử dụng cũng thuận lợi những vật liệu khác. Cầm trên tay gói cốm bọc bằng lá sen và những cọng rơm, ta có cảm giác được hòa mình vào quê nhà trong thời khắc trời đất bước vào thu.