1. Diễn biến cơ bản về chính trị của vùng đất phía Nam từ đầu thế kỉ X đến đầu thế kỉ XVI.

- Từ đầu thế kỉ X đến đầu thế kỉ XVI, trên vùng đất thuộc Vương quốc Chăm-pa, chiến tranh thường xuyên xảy ra giữa Chăm-pa với hai nước láng giềng là Cam-pu-chia và Đại Việt. Năm 1069 vào thời Lý, sau một cuộc chiến, vua Chăm-pa đã nhường lại ba châu là Bố Chính, Địa Lý (Quảng Bình) và Ma Linh (phía bắc tỉnh Quảng Trị) cho Đại Việt. Từ năm 1113 đến năm 1220, chiến tranh giữa Chăm-pa và Cam-pu-chia kéo dài hơn 100 năm, trong đó có hai lần Cam-pu-chia chiếm đóng kinh đô của Chăm-pa lúc bấy giờ là Vi-giay-a (Vijaya, Bình Định).

- Cuối thế kỉ XIII, Chăm-pa cùng với Đại Việt kháng chiến chống quân Mông – Nguyên và thiết lập mối quan hệ hòa hiếu. Năm 1306, vua Chăm-pa là Chế Mân kết hôn với công chúa Huyền Trân của Đại Việt. Chế Mân đã cắt châu Ô, châu Rí (phía nam Quảng Trị và Thừa Thiên Huế) làm sính lễ. Năm 1307, châu Ô, châu Rí đổi tên thành châu Thuận, châu Hóa.

- Nửa sau thế kỉ XIV đến cuối thế kỉ XV, những xung đột giữa hai nhà nước phong kiến Chăm-pa và Đại Việt lại tái diễn, dẫn đến sự sáp nhập dần các vùng Chiêm Động (Quảng Nam), Cổ Lũy (Quảng Ngãi) và Vi-giay-a (Bình Định) vào Đại Việt. Lãnh thổ Chăm-pa bị thu hẹp dần, chỉ còn từ phía nam đèo Cả đến sông Dinh (Bình Thuận).

- Nằm ngoài những biến động chính trị đó, từ lưu vực sông Đồng Nai trở vào (thuộc Nam Bộ ngày nay) từ thế kỉ X đến thế kỉ XV gần như không có dấu chân người.

- Trước đó, vào thế kỉ VII, Vương quốc Phù Nam suy yếu và bị Chân Lạp (Cam-pu-chia) xâm chiếm, vùng đất Nam Bộ thuộc quyền cai quản của triều đình Chân Lạp. Tuy nhiên, Chân Lạp hơn một thế kỉ sau đó cũng không quản lí được vùng đất này. Vào thời kì Ăng-co, triều đình chỉ tập trung phát triển vương quốc ở khu vực Biển Hồ, dân cư cũng theo đó mà tập trung về. Vùng đất Nam Bộ bị bỏ hoang từ thuở đó.

- Từ Bến Tre, Tiền Giang, Đồng Tháp ngày nay, xuống phía nam, sang bên kia sông, dọc theo những vùng đất bên bờ tây sông Hậu cho đến tận Mũi Cà Mau… là những vùng đầm lầy, những mảng rừng đước, kênh, rạch quanh co, chằng chịt.

- Tình trạng hoang dã này vẫn tiếp tục tồn tại cho đến cuối thế kỉ XVI, khi có sự xuất hiện và khai phá của người Việt.

2. Tình hình kinh tế, văn hóa vùng đất phía Nam từ đầu thế kỉ X đến đầu thế kỉ XVI.

- Việc trồng lúa vẫn tiếp tục giữ vai trò nuôi sống dân Chăm-pa và những lớp dân di cư từ Đại Việt vào phía nam sau thế kỉ X. Nhờ biển khơi và kĩ thuật đóng thuyền nên nghề đánh cá phát triển từ trước thế kỉ X vẫn tiếp tục là một ngành kinh tế quan trọng của cư dân thời kì này. Một số nghề thủ công vẫn được duy trì và phát triển như làm đồ gốm và dệt vải, đóng thuyền… Bên cạnh đó, các cộng đồng cư dân ven biển còn buôn bán sản vật, trao đổi hàng hóa với thương nhân nước ngoài.

- Từ thế kỉ XI đến thế kỉ XV, triều đình phong kiến Đại Việt đã tổ chức nhiều đợt di dân vào vùng đất phía Nam.

- Từ Quảng Bình đến Phú Yên, người Việt và người Chăm cùng sinh sống hòa thuận, tạo nên những cộng đồng dân cư mới, hòa nhập về văn hóa. Đời sống yên bình nên dân số tăng nhanh vào thế kỉ XV.

- Khi đến cư trú ở vùng đất mới, bênh cạnh tín ngưỡng truyền thống của dân tộc, người Việt tôn trọng và tiếp thu tín ngưỡng của người Chăm. Nhiều phong tục độc đáo thể hiện sự hòa nhập giữa hai nền văn hóa xuất hiện. Nhiều đền, tháp Chăm trở thành nơi thờ cúng chung của cả người Việt và người Chăm.

LUYỆN TẬP – VẬN DỤNG

Luyện tập

1. Điền những sự kiện chính trị cơ bản của vùng đất phía Nam từ thế kỉ X đến đầu thế kỉ XVI cho phù hợp với các mốc thời gian dưới đây:

2. Liên hệ với kiến thức lịch sử đã học về Vương quốc Phù Nam, em hãy nêu điểm khác biệt căn bản về tình hình phát triển của vùng đất Nam Bộ từ thế kỉ X đến đầu thế kỉ XVI so với giai đoạn trước đó (từ thế kỉ I đến thế kỉ VII). Vì sao lại có sự khác biệt này?

- Trong bảy thế kỉ đầu Công nguyên, Phù Nam là vương quốc phát triển nhất khu vực Đông Nam Á với thương cảng Óc Eo (An Giang, Việt Nam) sầm uất, rực rỡ một thời.

- Vào thế kỉ VII, Vương quốc Phù Nam suy yếu và bị Chân Lạp xâm chiếm, nhưng triều đình chỉ tập trung phát triển vương quốc ở khu vực Biển Hồ, vùng đất nam Bộ bị bỏ hoang từ thuở đó. Từ Bến Tre, Tiền Giang, Đồng Tháp ngày nay, xuống phía nam, sang bên kia sông, dọc theo những vùng đất bên bờ tây sông Hậu cho đến tận Mũi Cà Mau… là những vùng đầm lầy, những mảng rừng đước, kênh, rạch quanh co, chằng chịt. Tính từ lưu vực sông Đồng Nai trở vào (thuộc Nam Bộ ngày nay) từ thế kỉ X đến thế kỉ XV gần như không có dấu chân người.

Vận dụng

3. Sưu tầm các tư liệu, tìm hiểu về một công trình kiến trúc của Chăm-pa mà hiện nay vẫn là nơi tổ chức lễ hội hay thờ cúng của cư dân địa phương các tỉnh miền Trung Việt Nam.

- Tháp Ponagar Nha Trang (Khánh Hòa) mang đậm dấu ấn kiến trúc vương quốc Chăm cổ xưa với bốn tầng, tượng trưng cho sắc đẹp, nghệ thuật và sự sáng tạo, đây là một kiệt tác về điêu khắc Chăm-pa, kết hợp hài hòa giữa kỹ thuật tượng tròn và chạm nổi.

- Hàng năm, từ ngày 20-23 tháng Ba (Âm lịch), tại Tháp Bà Ponagar sẽ diễn ra lễ hội tưởng nhớ công ơn của Thiên Y Ana Thánh Mẫu (người Chăm gọi là Po Inư Nagar), người đã có công dạy người dân cách làm ăn như trồng lúa, dệt vải, chăn nuôi, sinh sống.